Vanwege het coronavirus werken onze medewerkers thuis.

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Mijn nieuwe baan begon tijdens de vorige lockdown, begin dit jaar. Veel van mijn collega’s leerde ik kennen via de digitale omgeving van Microsoft Teams. Gedurende die online gesprekken zag ik voortdurend ook een videopname van mijzelf in beeld. De wallen onder mijn ogen leken weggewerkt, evenals mijn rimpels, sproeten en moedervlekken. Ook was mijn huid witter dan gebruikelijk. Mijn gezicht kreeg een haast bovenmenselijke gloed.

Victor Hoornweg is schrijver, filosoof en econometrist.

Hoe meer videogesprekken ik voerde, hoe duidelijker het voor mij werd dat Microsoft Teams een filter toepaste. Het filteralgoritme hield voortdurend in de gaten waar mijn hoofd zich in het beeld begaf. Vervolgens werd de helderheid van mijn gezicht verhoogd en een zachte focus op mijn huid toegepast. Het algoritme maakte mij knapper, op een aalgladde, wiskundige manier.

Gezichtsfilters zijn regelmatig negatief in het nieuws gekomen toen sociale media jongeren gingen verleiden om hun portretfoto’s aan te passen. Ik was dan ook stomverbaasd toen ik erachter kwam dat gezichtsfilters vaak standaard geactiveerd zijn tijdens de videogesprekken die wij voeren met familie, vrienden, leerlingen en collega’s. Bij Zoom moet je in de video-instellingen duiken om te ontdekken dat de schuifknop ‘touch up my appearance’ voor je is aangezet. Microsoft Teams maakte het pas sinds 8 juni mogelijk om zelf te bepalen of je kunstmatige intelligentie wilt inzetten om je gezicht op te leuken. En als je bij Google Meet inlogt, zie je hoe je gezicht automatisch wordt geretoucheerd.

Gezichtsfilters op deze schaal toepassen is onverantwoord. Het is al jaren bekend hoe schadelijk die filters voor het zelfbeeld kunnen zijn. Uit onderzoek van Boston University School of Medicine bleek dat de stap van filter naar filler steeds kleiner wordt. Cliënten gaan met hun gefilterde portretfoto’s naar de plastisch chirurg en zeggen: zó wil ik eruit zien.

Ik vind die gladgetrokken en volgespoten gezichten doodeng. Doodeng, omdat de ziel voor eeuwig achter een rubberen masker gevangen lijkt te zitten. Doodeng, omdat het mij droomachtig doet twijfelen over de werkelijkheid van zoiets wezenlijks als een gezicht. Doodeng, ook, omdat ik mij onthand voel. Ik kan de gelaagdheid van iemands emoties slechter vaststellen, omdat ik niet meer kan zien of het rechteroog net zo hard meelacht als het linkeroog, of de linkerwang net zo gespannen staat als de rechterwang.

De gezichtsfilters van programma’s als Zoom geven ons digitale botox. Dat verstoort niet alleen het beeld van onszelf, maar ook van de ander. Als ik iemand leer kennen die, zeg, een litteken boven de lip heeft, dan blijft mijn dwalende blik daar regelmatig hangen. Het litteken roept hierdoor gaandeweg veel van de genegenheid op die ik voor die persoon ga voelen. Bij digitale gesprekken is dat anders. Daar verbindt mijn persoonlijke genegenheid zich vooral met een abstract gevoel van gefilterde perfectie. Ik vond het dan ook vervreemdend toen ik de collega’s fysiek ontmoette die ik daarvoor alleen nog digitaal had leren kennen. Plotseling werd ik geconfronteerd met vele ‘onregelmatigheden’ die eerder nog waren weggefilterd. De filters hadden mij geleerd om met de blik van Socrates naar de wereld te kijken. In dat wereldbeeld steken mensen maar lelijk af tegen de wiskundige vormen van abstracte godheden.

Naast dat gezichtsfilters schadelijk zijn voor onze kijk op onszelf en op de ander, maken ze het contact ook onpersoonlijker. Alle individuele ‘ruis’ is weggespoeld, terwijl die ruis juist uitnodigt tot diepgaander contact. Denk aan de ‘Idioot’ van Dostojevski, die wordt getroffen door het „trotse” gezichtsportret van ene Nastasja Filippovna, omdat hij haar verdriet herkent aan „de vlekjes rond haar ogen” – de vlekjes die niet zijn weggegumd en haar een menselijke diepgang verlenen.

Het wegvagen van ‘onvolmaaktheden’ heeft als bijkomend gevolg dat de gezichtshelften meer op elkaar gaan lijken. Ook hierdoor ga je je minder verdiepen in de ander. Want als er geen verschil tussen de linker en de rechter gezichtshelften te zien is, dan hoef je ook geen verschil te verklaren. Mensen die liegen strijken om diezelfde reden hun gezicht glad. Het gladde gezicht is symmetrischer en geeft daardoor minder aanleiding om te onderzoeken wat erachter de woorden schuilgaat.

Door digitale filters verleren we het om menselijke schoonheid te waarderen die afwijkt van het gemiddelde. De moedervlek van Marilyn Monroe zou het digitaal niet overleven.

Wiskundige filters worden ten slotte niet alleen op afbeeldingen losgelaten om het uiterlijk van mensen ‘mooier’ te maken. Andere wiskundige filters struinen door persoonsgegevens – zoals afkomst, inkomen en zorgkosten – om juist de innerlijke lelijkheid van mensen te tonen. Ook deze filters worden op grote schaal ingezet en ook hun toepassing leidt tot vervreemding, doordat de individuele ruis achteloos en onaangekondigd wordt weggespoeld. Denk aan de vele slachtoffers van de Toeslagenaffaire. Zij werden als fraudeur ‘weggefilterd’ door een algoritme van de Belastingdienst, op basis van het simpele gegeven dat ze een migratieachtergrond hadden. Ken je die Turkse Nederlander daar, die linker? Dan ken je ook de rechter.

Zie daar de schoonheid van symmetrie.

De spannendste stukken over de toekomst van tech, economie, klimaat en megatrends

Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt. U kunt ons ook anoniem een tip geven.